نگران روابط تهران- با كو نيستم  
گفت وگو با محسن پاك آيين ، سفير ايران در آذربايجان
نويسنده: فرشاد نوروزپور
وقتي در قسمت هايي از جاده كوهستاني بندر آستارا به اردبيل هستيد، كافي است كمي به سمت راست نگاه كنيد تا از پشت فنس ها و موانع فلزي نه چندان بلند و قطور، ساختمان ها و بعضا مردمان كشوري ديگر را تماشا كنيد. منطقه يي كه همواره با ما در تبادل و تعامل اجتماعي در زمينه هاي مختلف به ويژه عرصه فرهنگ و تجارت بوده است. اين روابط بعد از استقلال جمهوري آذربايجان در 1991 هم ادامه يافت و شكلي منسجم و رسمي به خود گرفت. در سال هاي ابتدايي كه آذربايجان به جست وجوي شريكان سياسي و تجاري مي پرداخت ايران اين كشور را به رسميت شناخت و روابط چند جانبه يي را آغاز كرد. تاريخ سياسي نه چندان طولاني آذربايجان بي تفاوت با ديگر كشورهاي اروپاي شرق و جمهوري هاي استقلال يافته به دنبال فروپاشي شوروي نيست. جنگ هاي داخلي مانند مساله قره باغ، درگيري هاي مرزي با ارمنستان، فساد اداري ناشي از درآمد بالاي فروش نفت و گاز، تاب بازي حكومت گاهي به سوي روسيه و گاهي به سوي امريكا، روابط تجاري با اسراييل و در نهايت نگراني هاي جهاني از تراكم و تجميع قدرت مالي و سياسي در دست خانواده علي اف و افراد نزديك به آنها و وضع آزادي مطبوعات و فعالان سياسي و مدني از جمله مهم ترين مسائل قابل توجه درباره جمهوري آذربايجان است. با اين حال اين كشور به دلايل مختلفي از جمله نقش ژئوپولتيك، مرزهاي گسترده و مهم، حضور در رژيم حقوقي كاسپين (خزر)، منافع امنيتي و بازارهاي تجاري براي ايران اهميت دارد. همين اهميت موجب مساعد بودن روابط دو كشور در طول زمان بوده است اما بررسي روابط و نگاهي به گذشته، با در نظر گرفتن آمار و اخبار، نشان مي دهد كه در دوره دولت نهم و دهم، به ويژه در سه سال اخير، نوعي از سردي و رخوت در رابطه دو كشور وجود داشت كه گاهي به مجادله هم كشيده مي شد. اما با روي كار آمدن دولت يازدهم و ابراز تمايل تيم جديد وزارت خارجه به برقراري روابط با همسايگان، مقامات آذربايجان هم فورا دست دوستي به سوي ايران آوردند و اين آغازي براي از سر گيري رابطه شد. اوج گيري اين فصل جديد سفر الهام علي اف، رييس جمهور آذربايجان به ايران در فروردين ماه بود. به همين بهانه با محسن پاك آيين، سفير ايران در جمهوري آذربايجان كه از دو سال گذشته در اين كشور مشغول فعاليت است به گفت وگو نشستيم تا گذشته و آينده رابطه دو كشور را تحليل و پيشنهادات و برنامه هاي آينده را تجويز كند.

يكي از بخش هاي مهم در روابط ايران و آذربايجان در حوزه فرهنگ است. دو كشور داراي تاريخ، فرهنگ، دين، مذهب و آداب و رسوم عرفي مشترك هستند و زبان آذري هم نقطه مشترك آذري زبانان در دو كشور است. همه اين عوامل مجموعا منابعي غني براي اعمال ديپلماسي فرهنگي توسط ايران است

از اينجا شروع كنيم كه اساسا شما از روابط ايران و جمهوري آذربايجان در زمان هشت ساله دولت قبلي چه ارزيابي و تحليلي داريد؟

مي دانيم كه جمهوري آذربايجان پس از استقلال همواره در منطقه قفقاز حايز نقش مركزي و اهميت بوده است. ايران و آذربايجان نيز داراي پيوندهاي تاريخي، فرهنگي و مذهبي مشتركي هستند و در گذشته تلاش هاي زيادي براي توسعه روابط انجام شده است. ايران در زمره نخستين كشورهايي است كه استقلال آذربايجان را به رسميت شناخت و در دوران سختي ها به خصوص در زمان جنگ قره باغ به كمك مردم جنگزده اين كشور شتافت. اهميت متقابل ايران و جمهوري آذربايجان براي يكديگر غير قابل انكار است. دو كشور حدود 618 كيلومتر مرز خاكي مشترك دارند، داراي ارزش هاي متقابل و مشترك هستند. آذربايجان بعد از ايران از لحاظ درصد جمعيت دومين كشور شيعي جهان است. عضويت دو كشور در سازمان هاي منطقه يي مانند سازمان كنفرانس اسلامي و همچنين سازمان اكو شاخص مهمي است كه دو كشور را به هم وابسته و پيوسته مي كند. جمهوري آذربايجان دروازه ورود ايران به منطقه قفقاز است. بنابراين همواره روابط خوبي با اين كشور داشتيم اما مشخصا در دوره دولت قبلي، مختصر مي گويم كه دخالت برخي عناصر خارجي و داخلي موجب سردي مناسبات دو كشور شده بود. اما فراز و نشيب هاي اين رابطه و فاصله گرفتن آن از سطح مطلوب همواره از دغدغه هاي علاقه مندان برقراري روابط بين دو كشور بوده است.

چه عوالي موجب سردي روابط ميان دو كشور شده بود؟

برخي سوء تفاهمات تاريخي، تلاش عناصر ثالث مثل گروه هاي قوم گرا در جمهوري آذربايجان و همچنين تبليغات رسانه هاي غربي و صهيونيستي كه همواره به دنبال تعميق شكاف بين اين دو كشور بوده اند. در مقاطعي حتي تكرار اين تبليغات توسط بعضي رسانه هاي داخلي، برخي اختلافات مرزي و نوع رابطه متضاد دو كشور با امريكا و غرب و گاهي هم نگاه هاي افراطي و غير معتدل كارگزاران دو طرف از عوامل مانع توسعه مناسبات دو كشور در سال هاي اخير بوده است.

شفاف تر مي گوييد كه مثلاچه موانع و كارشكني هايي صورت گرفته است؟

معمولاخبرهايي كه در مورد تهديدهاي رژيم صهيونيستي از خاك آذربايجان عليه ايران منتشر مي شود، منبع آنها رسانه هاي اسراييلي يا منابع مرتبط با لابي هاي صهيونيسم است. مثلابراي نخستين بار موضوع پهپاد هاي جاسوسي اسراييل از سوي همين منابع منتشر شد و اگرچه مقامات آذري اين موضوع را قويا تكذيب كردند اما در طيفي از رسانه هاي ايراني انعكاس و واكنش هاي گسترده يي به همراه داشت. جمهوري آذربايجان بر اساس قانون اساسي خود اجازه استقرار پايگاه نظامي به بيگانگان را ندارد و به همين دليل نيز چند ماه قبل پايگاه قبله كه توسط روس ها احداث شده بود هم تعطيل شد. اما منابع صهيونيستي مكرر تبليغ مي كنند كه اسراييل و امريكا در جمهوري آذربايجان داراي پايگاه نظامي هستند و بعضي ها هم دنبال آن را مي گيرند!

اتفاقا براي بسياري از ايراني ها هم اين سوال وجود دارد كه آذربايجان با وجود روابط نزديك با اسراييل، چگونه مي تواند رابطه با ايران را در سياست خارجي خود تعريف كند؟ به ويژه با در نظر داشتن نقش ژئوپولتيك اين كشور.

دولت و مقامات آذري معتقدند كه رابطه آنها با اسراييل تاثير منفي روي روابط آنان با كشورهاي اسلامي از جمله ايران نمي گذارد. تاكنون هم دليل محكمي براي نقض اين نظر پيش نيامده است.

جمهوري آذربايجان در برنامه تيم جديد دستگاه ديپلماسي ايران چه جايگاهي دارد و چه ضرورت ها و عواملي در برنامه ريزي تصميم سازان ايراني وجود دارد؟ بدون ترديد سياست منطقه يي ايران بعد از انتخاب آقاي دكتر حسن روحاني به عنوان رييس جمهور و استقبال كشورهاي منطقه از اعلام تمايل دولت جديد جمهوري اسلامي ايران به ارتقاي سطح روابط با همسايگان ، وارد مرحله جديدي شد و روابط ديپلماتيك جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان نيز متاثر از اين سياست بوده و در ماه هاي اخير تحولات مثبتي داشته است. امروز افكار عمومي در جمهوري آذربايجان و رسانه هاي اين كشور از تغيير نگاه و موضع ايران در عرصه سياست خارجي استقبال كرده اند و افزايش تعاملات ايران در عرصه بين الملل، موجب توسعه مناسبات با كشورهاي همسايه از جمله جمهوري آذربايجان شده است. بي شك به همين دليل بود كه آقاي الهام علي اف، رييس جمهور آذربايجان جزو نخستين سران كشورهايي بود كه انتخاب آقاي روحاني به مقام رياست جمهوري ايران را تبريك گفت و به كشور ما هم سفر كرد.

مي خواهم اين سوال را از شما به عنوان يك كارشناس سياسي و نه يك ديپلمات بپرسم كه با توجه به اعتراضات و مشكلات پراكنده داخلي عليه علي اف، اگر زماني دولت متفاوتي روي كار بيايد، تغييري در روابط تهران-باكو رخ خواهد داد؟

بعيد مي دانم در سال هاي آينده تغيير خاصي در جمهوري آذربايجان رخ دهد و به نظر مي رسد آقاي علي اف بر مشكلات فايق خواهد آمد. ضمن اينكه نشانه و دليلي براي اتفاق و تحول خاص و ناگهاني هم وجود ندارد. اما معمولاجمهوري اسلامي ايران با هر رييس جمهوري كه در كشورهاي جهان از طريق انتخابات و با راي مردم روي كار بيايد، تعاملات خود را ادامه مي دهد.

جايگاه آذربايجان در بحث ديپلماسي فرهنگي به ويژه در سطح منطقه براي ايران چيست؟

روابط جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان با توجه به همسايگي و پيوندهاي دو كشور، از همان اوان استقلال جمهوري آذربايجان و در پي فروپاشي شوروي، وجوه متنوع و گسترده يي را در برگرفت كه يكي از مهم ترين بخش هاي آن همين حوزه فرهنگ بود. دو كشور داراي تاريخ، فرهنگ، دين، مذهب و آداب و رسوم عرفي مشترك هستند و زبان آذري هم كه نقطه مشترك آذري زبانان در دو كشور است كه همه اين عوامل مجموعا منابعي غني براي اعمال ديپلماسي فرهنگي توسط ايران است. دو كشور داراي ظرفيت هاي فرهنگي موثر از جمله مفاخر بزرگي همچون نظامي گنجوي هستند و در حوزه ديني نيز بسياري از علماي دو كشور نظير لنكراني ها، بادكوبه يي ها، گنجه يي ها و جليل آبادي ها سال ها در كنار علماي قم و نجف به تبليغ تشيع و تبادل نظر پرداخته اند. در صورت بهره گيري از اين ظرفيت هاي فرهنگي و پتانسيل هاي آموزشي و علمي، پيوند و تعاملات ملت ها نيز تحكيم خواهد يافت.

آمار ها نشان مي دهد روابط اقتصادي ايران و آذربايجان با توجه به امكانات موجود در سطح مطلوبي نيست. چه برنامه هايي براي تغيير اين وضع داريد؟ روابط اقتصادي جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان در سه حوزه تجارت، ترانزيت و انرژي فعال است. ما در طول كمتر از يك سال اخير در حوزه تجارت در مقايسه با زمان مشابه پيشين، يك رشد ؟درصدي را شاهد بوده ايم و با عنايت به اينكه ما فروش نفت به جمهوري آذربايجان نداريم، ارزش صادرات غير نفتي جمهوري اسلامي ايران به اين كشور نزديك به 600 ميليون دلار است كه به عنوان صادرات غيرنفتي يك رقم قابل توجه است. البته اين عدد شامل مبالغي كه بابت سوآپ نفت يا سرمايه گذاري در حوزه گازي شاه دنيز يا هزينه هاي ترانزيتي از جمهوري آذربايجان دريافت مي كنيم نمي شود. در ماه هاي اخير به دنبال تبادل هيات هاي مختلف برخي مشكلات گمركي دو كشور در مرزها كه بعضا اسباب زحمت و مشكل اتباع طرفين بوده، برطرف شد و تقويت روابط بين استان هاي كشورمان با جمهوري آذربايجان در راستاي به فعليت رساندن بيشتر ظرفيت هاي همكاري متقابل نيز در دستور كار قرار گرفته است.

تا نيمه سال 1391 اتباع ايران براي سفر به آذربايجان نياز به دريافت رواديد نداشتند اما مجلس اين كشور در آن سال از تمديد آن توافقنامه امتناع كرد. آيا تلاش براي بازگشت به وضع سابق انجام گرفته است؟

بله، درست مي گوييد. اما ما در حال گفت وگو با مقامات آذربايجان هستيم و آنها هم به دنبال تغيير ساختارهاي كنسولي و رايانه يي كردن سيستم شان هستند كه از اين طريق احتمالادر آينده اين مشكل هم حل خواهد شد.

يكي از چالش هاي هميشگي ايران و آذربايجان، مشكلات مرزي و ارضي بوده است. سفر اخير وزير دفاع آذربايجان به ايران چه تاثيري در كاهش اين مشكلات دارد؟ همان طور كه اشاره كردم به دليل وجود بيش از 600 كيلومتر مرز بين دو كشور، در مقاطعي برخي درگيري هاي مرزي وجود داشته اما به دنبال افزايش ارتباطات مرزبان ها در سال اخير، مشكلات پيش آمده در مرزهاي دو كشور تقريبا مرتفع شده است. در سال 1392 ديدارهايي كه بين فرماندهان مرزباني هاي طرفين صورت گرفت و به ويژه سفر سردار حسين ذوالفقاري، فرمانده مرزباني جمهوري اسلامي به باكو با مذاكرات و توافقاتي همراه بود كه زمينه ساز آرامش مرزهاي طرفين شده است.

به عنوان سفير ايران در باكو فكر مي كنيد چه عواملي موجب علاقه آذربايجان به تقويت روابط با ايران شده است؟

به گمان من به دنبال ملاقات سازنده دو رييس جمهور در حاشيه اجلاس داووس سوييس بود كه اراده يي استوار براي توسعه مناسبات ايجاد شد و طرفين به اين جمع بندي رسيدند كه توسعه مناسبات في مابين نه تنها مي تواند منافع ملي دو كشور را تامين كند بلكه امنيت منطقه يي را هم ارتقا خواهد داد. اين باور وجود دارد كه دو كشور داراي ظرفيت هاي موثري هستند كه در صورت بهره گيري از آنها مي توانند به شركاي راهبردي تبديل شوند. باكو با آگاهي از نقش و جايگاه تهران در منطقه و حضور فعال ايران در حل وفصل مناقشه قره باغ استقبال كرده است و آن را به نفع استقرار صلح و امنيت در منطقه و حراست از تماميت ارضي خود مي داند. جمهوري اسلامي ايران نيز جمهوري آذربايجان را كشوري مهم در منطقه و دريچه يي به سوي قفقاز تلقي مي كند و در حوزه هاي تجاري، ترانزيت و انرژي با توجه به مرزهاي زميني و دريايي مشترك علاقه مند به تحكيم مناسبات خود با باكو است. سفر آقاي كمال الدين حيدراف، وزير حوادث غير مترقبه و فرد بانفوذ كابينه آذربايجان به ايران و سفر آقاي رحيم پور، معاون وزير امورخارجه و نماينده ايران در مسائل خزر به باكو در اواخر اسفندماه سال گذشته و بالاخره سفر بسيار موفق آقاي الهام علي اف، رييس جمهور آذربايجان به ايران و ديدارهاي صميمانه يي كه انجام شد و متعاقب آن سفر وزير دفاع آذربايجان به ايران همه و همه نويد بخش آينده يي روشن براي روابط است و مي توان اميدوار بود كه روابط دو كشور و دو ملت در سايه اراده جدي و دوستي دو رييس جمهور و با توجه به وجود مشتركات كم نظير تاريخي، فرهنگي و مذهبي، پس از يك دوره ركود و سردي بتواند به الگويي براي ديگر كشورهاي همسايه تبديل شود.

چالش ها و موانع اصلي رابطه ايران و آذربايجان در ابعاد مختلف چيست؟

بدون ترديد امريكا و اسراييل و رسانه هاي گروهي صهيونيستي در كنار گروه هاي قومگرا و افراطي از توسعه مناسبات تهران و باكو خرسند نبوده و اقداماتي را براي تخريب روابط و تاثير گذاري بر روند مثبت اين مناسبات طراحي خواهند كرد. اگرچه ريشه هاي روابط في مابين در سايه تحولات اخير مستحكم شده اما بايد مراقب توطئه هاي خارجي بود و هوشيارانه تدابير لازم را براي خنثي كردن آنها در هر دو كشور اتخاذ كرد تا مسير رو به رشد فعلي منحرف نشود.

آذربايجان چه موضعي نسبت به تحولات اخير در مساله هسته يي و مذاكرات ايران و 1+5 دارد؟

جمهوري آذربايجان هميشه از برنامه هاي صلح آميز هسته يي حمايت كرده و مقامات اين كشور نيز رويكرد ديپلماتيك ايران را ، در دوره جديد پسنديده و مورد حمايت قرار داده اند. بدون شك حل مساله هسته يي و تقويت تعاملات بين المللي ايران، فضاي جديدي از همكاري ها را در منطقه نيز ايجاد خواهد كرد كه البته آثار آن از مدت ها قبل مشهود شده است. جمهوري آذربايجان نيز در اين فضا، فرصت هاي بيشتري براي ايجاد تحرك و تحول در روابط ايجاد خواهد كرد كه اين وضعيت مطلوب ما هم هست. بنابراين در مجموع مي توان موضع گيري را مثبت و حمايتي ارزيابي كرد.

و سوال آخر اينكه آيا سياست ايران در قبال مساله قره باغ در سال هاي آينده دچار تغيير خاصي خواهد شد؟

تهران از همان اوايل بحران و پس از انعقاد آتش بس در منطقه مورد مناقشه در ماه مه سال 1994 سعي كرد در روند حل و فصل بحران سهم خود را ايفا كند و تا سال 1997 در اين زمينه بسيار فعال بود اما بعد از آنكه طرفين مناقشه، ميانجيگري سازمان امنيت و همكاري اروپا يا گروه مينسك را پذيرفتند، ابعاد فعاليت تهران در اين زمينه كاهش يافت. با توجه به ناتواني گروه مينسك در حل مناقشه طي 20سال اخير، ما فكر مي كنيم وزن سياسي ايران در منطقه و ظرفيتي مثل رياست اين دوره جنبش عدم تعهد مي تواند براي استقرار صلح در منطقه و جلوگيري از وقوع جنگ در مناقشه قره باغ موثر باشد. اعتقاد من اين است كه با تهيه يك طرح كلان و نقشه راه با توجه به شرايط مناقشه و اختلافات اساسي طرفين درگير مي توان با انعطاف، حوصله و چانه‎زني و استفاده از قوه ابتكار و خلاقيت ميانجيگرانه به حل و فصل مناقشه و بهبود شرايط و رسيدن به بازي برد-برد كمك كرد.

 


پاک آئین: تصمیمات سازمان ملل متحد به نفع ظالم و نه مظلوم است
کشورهای حاشیه خزر و افزایش تعاملات اقتصادی
داعش و وضعیت آینده تندروی در قفقاز
ارزیابی روابط ایران و جمهوری آذربایجان در سال 2014
یک سال خوب برای تهران و باکو

به میانجیگری مجدد دول خارجی در بحران قره باغ خوش بین نیستم
مختوم قلی فراغی ، فردوسی ترکمن ها
حکیمه خاتون، امامزاده ای در باکو
نقشه راه توسعه همکاری تهران - باکو
بازخوانی سنت‌های ماه رمضان در جمهوری آذربایجان
به میانجیگری مجدد دول خارجی در بحران قره باغ خوش بین نیستم
جمهوری آذربایجان وتوجه به آسیب های گروه های افراطی -گفتگو با محسن پاک آیین سفیر ایران در جمهوری آذربایجان
وزن سیاسی ایران در منطقه می تواند مانع جنگ شود
مناسبات تهران – باکو در سال 2013
یادی از دیدار با نلسون ماندلا
چوگان و اجلاس باکو
دیپلماسی انقلابی و مذاکرات هسته ای
تهران – باکو ، ضرورت شناخت فرصت های اقتصادی
سفیر ایران در آذربایجان: مرحله اعتماد سازی را پشت سر گذاشته​ایم
مرثیه عاشورائی در جمهوری آذربایجان
مناسبات تهران و باکو با توجه به تغییر دولت در دو کشور
دوستی دائمی،مشخصه مناسبات تهران - باکو
حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران (20)
حیدر علی اف و دیدگاه دوستی دائمی با ایران (19)

صفحه >> 1 2