سیاست تزارها در دوران تسلط بر جمهوری آذربایجان این بود که مردمان این سرزمین را
از هویت تاریخی ، دینی ، تشیع و حتی اسلام و ایران دور کنند.
در آن زمان به دلیل سیاست محتاطانه تزارها در برخورد با شیعیان ، عزاداری های ماه
محرم همچون گذشته با رونق قابل توجه ادامه داشت، لیکن با روی کار آمدن کمونیست ها و
ایجاد اتحاد جماهیر شوروی، مردم جمهوری آذربایجان از انجام مراسم و آئین های دینی و
مذهبی منع و مساجد، حسینیه ها و تکایا تعطیل شدند.
دراین دوره نیز با وجود تمام فشارهای دولت که حتی با شکنجه،حبس،تبعید و اعدام همراه
بود، عاشقان امام حسین (ع) به صورت مخفیانه آیین های اسلامی و به ویژه عزاداری
سالار شهیدان را در منازل افراد متدین برگزار می کردند.
با فرو پاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال جمهوری آذربایجان در سال 1991 ، مردم
مسلمان این سرزمین توانستند با حضور دوباره درمساجد و حسینیه ها علاقه قلبی خود را
به خاندان رسالت نشان دهند.این دوران را می توان دوران آغاز حیات مجدد اسلام در
میان مردم جمهوری آذربایجان دانست.
علاوه بر اشعار و مرثیه های محمد فضولی باید به آثار بزرگانی چون ˈآخوند ملاحسین
مراغه ایˈ معروف به ˈدخیلˈ یکی از مشهورترین و بزرگ ترین شاعران نوحه سرای
آذربایجان در قرن سیزدهم هجری و صاحب هفت مجلد به نظم و نثر آذری در مدایح و مصایب
آل علی (ع) ، اشعار ˈمیرزا علی حکیمˈ - ˈلعلیˈ متولد ایروان ، ˈ میرزا محمد تقی
قمری دربندیˈ متولد تبریز، ˈقاسم بیگ ذاکرˈ شاعر شیعی و مبارز قرن سیزدهم هجری نیز
اشاره کرد که سالها در مناطق مختلف جمهوری آذربایجان زینت بخش مجالس عزاداری سالار
شهیدان و یاران باوفایش بوده اند.
ˈخورشید بانو ناتوانˈ دختر مهدیقلی خان از شاعره های بلند آوازه آذربایجان و متولد
شهر شوشا که به دو زبان فارسی و ترکی شعر می سرود و ˈسید عظیم شیروانیˈ متولد شهر
شاماخی ، ˈملامحمد نخجوانیˈ شاعر، نویسنده و از علمای بزرگ شیعه در قرن چهاردهم
هجری و ده ها شاعر و نوحه سرای عاشورایی دیگر امروز محل رجوع عاشقان اهل بیت و
سخنوران مجالس ماه محرم در جمهوری آذربایجان هستند.
اغلب مردم جمهوری آذربایجان به تکریم شعائر و آیین های ماه محرم اعتقاد دارند. در
این ایام بویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا مردم از گوش دادن به موسیقی و برگزاری
مراسم جشن و عروسی امتناع می کنند. در اکثر مراکز فروش آثار صوتی و تصویری ، فروش
نواهای نوحه ، مرثیه و روضه رونق می یابد . مردم در مساجد جمع می شوند و اغلب مساجد
دارای برنامه های متنوع عزاداری هستند.
از اقدامات دیگری که در ایام ماه محرم به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا در جمهوری
آذربایجان صورت می گیرد، اهداء خون توسط عزاداران می باشد .
در دیگر شهرهای جمهوری آذربایجان از جمله در شهر گنجه نیز مراسم عزاداری ماه محرم
به صورت ویژه برگزار می گردد. در این شهر مردان و زنان در قالب دسته های عزاداری در
امامزاده شهر جمع می شوند . روزعاشورا محوطه امامزاده شهر گنجه مملو از جمعیت می
شود و مردم نذورات خود را دراین محل ادا می کنند .
جمهوری خودمختار نخجوان نیز از جمله مناطقی است که مردم آن دیار آیین های عاشورایی
را از هر لحاظ بزرگ می دارند. نوحه خوانی ، مرثیه سرایی،زنجیر زنی، سینه زنی ،
قربانی کردن، گستردن سفره احسان ، پخش خرما و نذورات دیگر ، نمایش صحنه قتال در
کربلا و استمداد مظلومانه امام حسین(ع) ، برگزاری مراسم ویژه شاخسی و واخسی (شاه
حسین ، وا حسین ) ، تعطیل کردن محل کار و بازار و... در ماه محرم از جمله برنامه
های عاشورایی جمهوری خودمختار نخجوان است.
...و محرم به تدریج جایگاه خاص خود را در دومین کشور شیعه جهان بازمی یابد.
محسن پاک آیین سفیر فوق العاده و تام الاختیار جمهوری اسلامی ایران در جمهوری
آذربایجان
مرثیه عاشورائی در جمهوری آذربایجان
