فرهنگ مردم جمهوری آذربایجان بنا به موقعیت جغرافیایی و میراث تاریخی،
متأثر از فرهنگ‌های مختلف منطقه قفقاز و خاورمیانه از جمله فرهنگ‌های
ایرانی، ترکی، روسی و اسلامی است.
برگزاري آداب و رسوم و ارزش‌هاي معنوي ماه محرم در جمهوري آذربايجان پس
از فروپاشي شوروي سابق و استقلال اين کشور بار ديگر احيا و مردم هر
ساله آيين‌هاي ويژه عزاداري حضرت ابا عبدالله الحسين (ع) را در مساجد و
تکاياي اين کشور برگزار مي‌کنند.
در گذشته نه چندان دور، برگزاري هرگونه آيين و مراسم ديني و اسلامي به
خصوص در ايام ماه محرم در مناطق مسلمان‌نشين شوروي سابق و از جمله
جمهوري آذربايجان ممنوع بود.
حکومت کمونيستي شوروي سابق که اعتقادات و ارزش‌هاي اسلامي را خطري براي
آرمان‌هاي مارکسيسم مي‌دانست، به شدت با
اين‌گونه مراسم مقابله مي‌کرد.
ولي پس از گذشت هفتاد سال و به دنبال فروپاشي شوروي سابق و استقلال
جمهوري آذربايجان در سال 1991 ميلادي، بازگشت مردم شيعه اين کشور به
ارزش‌هاي اصيل معنوي برگرفته از اسلام
فراهم شد.
از مجموع هشت ميليون
و دويست هزار نفر جمعيت جمهوري آذربايجان، بيش از
93 درصد مسلمان بوده که هفتاد درصد آنها را شيعيان جعفري تشکيل
مي‌دهند.
اين موضوع همواره نگراني‌هايي را براي حاکمان شوروي سابق ايجاد کرده
بود و آنها براي کاستن از بار مشکلات سياسي خود، به جمع‌آوري کتب
اسلامي و حذف مبلغان اسلامي روي آوردند. اغلب روحانيون برجسته جمهوري
آذربايجان را در اولين سال‌هاي برقراري رژيم کمونيستي در جمهوري
آذربايجان از ميان برداشتند و تعدادي از روحانيون نيز به دنبال
تهديدهايي که وجود داشت به ايران، ترکيه و کشورهاي ديگر اسلامي پناهنده
شدند.
در زمان حکومت هفتاد ساله‌ي رژيم کمونيستي در جمهوري آذربايجان، تمامي
مساجد و
با اعلام استقلال جمهوري آذربايجان و آغاز مجدد فعاليت مساجد،
حسينيه‌ها و ديگر مراکز ديني در اين کشور مراسم‌هاي ديني به خصوص
عزاداري حسيني به طور گسترده انجام مي‌شود و اين روند نشان داد که به
رغم همه تلاش‌ها و اقدامات رژيم کمونيستي، مردم هم‌چنان به دين خود
پايبند بوده و آن را در قلب‌هاي خود حفظ کرده‌اند.
در اولين سال‌هاي استقلال جمهوري آذربايجان، مراسم‌هاي عزاداري حسيني و
به خصوص روز عاشورا در سطح گسترده‌تري در معابر عمومي اين کشور برگزار
مي‌شد که برخي محافل لاييک و وابسته به غرب با ابراز نگراني از اين
وضعيت، محدوديت‌هايي را ايجاد و در زمان حاضر مراسم عزاداري در سراسر
اين کشور در مساجد و حسينيه‌ها برگزار مي‌شود. حضور گسترده و پرشور
جوانان از ويژگي‌هاي اين آيين‌ها است.
اکنون بر خلاف گذشته، به هيچ وجه مراسم جشن عروسي از آغاز ماه محرم تا
اربعين حسيني در احترام به امام حسين (ع) و ديگر شهداي کربلا در جمهوري
آذربايجان برگزار نمي‌شود.
رسانه‌هاي جمهوري آذربايجان به ويژه رسانه‌هاي وابسته به محافل غرب‌گرا
هر چند در سال‌هاي اول استقلال، چندان تمايلي به پوشش مراسم عزاداري
حسيني نداشتند، ولي اکنون به دليل افزايش روز افزون توجه جامعه به اين
رويدادها و ارزش‌هاي معنوي مطالبي را درج مي‌کنند.
عزاداري حسيني به ويژه در روزهاي تاسوعا و عاشورا به طور گسترده در
مساجد، تکايا و حسينيه‌هاي جمهوري آذربايجان برگزار مي‌شود. در اين
آيين‌ها مردم مسلمانان به ياد حماسه عاشورا سينه‌زني و عزاداري مي‌کنند
و مداحان اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام در رثاي حضرت امام حسين(ع) و 72 از ياران باوفايش با قرائت نوحه، شور و شوقي به مراسم‌هاي
عزاداري مي‌بخشند.
هر چند در جامعه جمهوري آذربايجان چند سالي است که بحث‌هاي زيادي
درباره مشروعيت سينه‌زني و زنجيرزني در مراسم‌هاي عزاداري حسيني ادامه
دارد، ولي اغلب معتقدند که اين مراسم بايد به طور شايسته و مطابق با
مقام والاي امام حسين (ع) برگزار شود. در اين ارتباط اعضاي اجماع ديني
مسجد جمعه شهر باکو چند سالي است که در روز عاشورا بخشي از خون خود را
براي بيماران و نيازمندان اهدا مي‌کنند.
اين ابتکار ديني که در روز عاشورا رايج شده، مورد استقبال اداره
روحانيت مسلمانان قفقاز جمهوري آذربايجان واقع شده که همه ساله افراد
متدين را به پرهيز از خونريزي و زنجيرزني دعوت مي‌کند.
وضعيت برخي نهادهاي اجتماعي و فرهنگي جمهوري آذربايجان مانند
دانشگاه‌ها، كتاب‌خانه‌ها و موزه‌ها در ادامه گفته شده است.
نهادهاي اجتماعي و ديني
