آذربایجان یکی از مهم‌ترین کانون‌های تمدن ایرانی در درازای تاریخ بوده است. سرزمین‌های قفقاز نیز در غنای فرهنگ و تمدن ایرانی تأثیر داشته‌اند. از این رو، نمادها و آثار باستانی گسترده‌ای در آذربایجان به ویژه قفقاز وجود دارد که نشانه‌ای از پیوند ناگسستنی فرهنگ و تمدن ایران با قفقاز است. مردم قفقاز هیچ‌گاه خود را از فرهنگ، تمدن و تاریخ ایران جدا نمی‌دانند و هنوز آثار به جای مانده از تمدن و فرهنگ ایرانی در قفقاز باقی مانده است. در حال حاضر نيز، پژوهش‌گران جمهوري آذربايجان به دنبال یافتن آثار و نمادهای این میراث فرهنگی و تاریخی مشترک بوده و بر نزدیکی آن خطه کهن با کشور باستانی ایران تاکید دارند. با توجه به نزديكي فرهنگي و اجتماعي مردم جمهوري آذربايجان با مردم استان‌هاي آذري زبان ايران، ديدگاه مناسبي نسبت به ايران و سابقه تاريخي و فرهنگي آن در بين مردم اين كشور وجود دارد. ادبيات كهن پيشينه ايران بر ادبيات بسياري از ملل جهان به ويژه ادبيات‌هاي مشرق زمين تاثيري شگرف نهاده است. اين تاثير در ادبيات آذربايجان از نخستين ادوار شكل‌گيري ادبيات به شكل بارزي نمود يافته است. شايان ذكر است كه شاعران و نويسندگان آذري را به لحاظ تاثير از ادب فارسي به دو دسته مي‌توان تقسيم كرد. • گروهي كه آثار خود را به فارسي نوشته‌اند. • شاعران و نويسندگاني كه به زبان تركي آذري صاحب آثار هستند، اگرچه در ميان گروه اخير برخي به زبان فارسي نيز آثاري دارند. بي‌شك نظامي‌گنجه‌اي را برجسته‌ترين نماينده گروه نخست مي‌توان شمرد. او همه آثار خود را اعم از غزليات، قصايد، رباعيات و خمسه به فارسي سروده است. حكيم نظامي‌گنجوي در سه مثنوي از پنج مثنوي خمسه به شاهنامه فردوسي نظر داشته است. اين سه منظومه خسرو و شيرين، هفت‌پيكر يا بهرام‌نامه و اسكندرنامه هستند. منظومه خسرو و شيرين از عشق خسرو پرويز آخرين پادشاه ساساني به شيرين بحث مي‌شود. اين داستان پيش از نظامي توسط حكيم ابوالقاسم فردوسي به نظم كشيده شده بود. نظامي خود در آغاز منظومه خسرو و شيرين به اينكه در نظم اين داستان از شاهنامه بهره گرفته اشاره مي‌كند. داستان زندگي بهرام گور پنجمين پادشاه ساساني نيز نخستين بار در شاهنامه فردوسي به نظم كشيده شده است. پيدايش اسكندرنامه نيز چنين حكايتي دارد. بدين معنا كه فردوسي براي اولين بار زندگي اسكندر را به رشته نظم كشيده و نظامي با الهام از فردوسي، منظومه اسكندرنامه را آفريده است. نخستين مثنوي خمسه نظامي يعني مخزن‌الاسرار از حديقه الحقيقه سنايي غزنوي متاثر است. نظامي در مخزن‌الاسرار به اين امر اشاره مي‌كند. البته اين را نيز نبايد از نظر دور داشت كه نظامي در بسياري از شاعران بعد از خود تاثير گذاشته و منظومه‌هاي بسياري تحت تاثير خمسه او سروده شده است. از سوي ديگر با توجه به اينكه ايران و جمهوري آذربايجان گذشته ادبي مشتركي دارند، وقتي شعر نظامي به عنوان يك شاعر ايراني مطالعه و بررسي شود، تاثير يا الهام وي از حكيم توس فقط به مثابه يك بده بستان درون ادبياتي به حساب مي‌آيد. در آثار فارسي و تركي سيدعماد الدين نسيمي هم تاثير ادبيات فارسي به وضوح ديده مي‌شود. نسيمي در شهر شماخي متولد شده و در حلب به طرز فجيعي كشته شده است. او صاحب دواويني به زبان فارسي و تركي است. نسيمي در اشعارش از «جاويدان نامه» اثر «فضل الله نعيمي» متاثر است، اين اثر نه فقط به اشتراك فكري آن دو مربوط است. بلكه از نظر سبك‌شنا‌ختي نيز نمود بارزي دارد .نسيمي قصيده «بحرالاسرار» را با تاثير از قصيده‌اي از اميرخسرو دهلوي به نظم كشيده است.
Print
Back
Designed by Seyed faraj Shahidi
ديدگاه كلي نسبت به ايران
